Mindfulness ve Liderlik

Mindfulness şimdiki an’a dikkat etmeyi, şu anın içinde olanları fark edebilmeyi sağlar.

Bir kamu hizmeti şirketindeki CEO’nun yönetici kadroyla yaptığı toplantıda yüksek oranda rekabet ve direnç hissetmesi olağan bir durumdur. Oldukça uzun süren tartışmalardan sonra, toplantı bitimine doğru belli belirsiz bir fikir birliği oluşur. Ama CEO fark eder ki, aralarındaki uyuşmazlıklar yatışmamıştır; görünen kısmın altında hâlâ bazı duygusal direnmeler vardır. Bu yüzden, konuşmasını durdurur, tüm takım arkadaşlarının gözlerine bakar ve yerine oturur. “Tamam”, der. “Bugünlük bu gündemi bırakalım. Burada şu anda neler oluyor, şu anda herkes nasıl hissediyor?”. Bunun üzerine takım arkadaşları kendi duygularından, nasıl olduklarından bahsetmeye başlar. Herkes hem kendinde, hem de diğer takım arkadaşlarında neler olup bittiğinin farkında olmaya başlar. Böylece o ana kadar çıkmaza girmiş olan toplantı, artık daha yaratıcı ilerler.

CEO’nun farkındalığı, kendinde ve takım arkadaşlarında olan duyumsamaları ve duyguları fark etmesini sağladı. Fikir birliğine ulaşıldı diyerek ve diğerlerini yok sayarak otomatik bir şekilde toplantıyı sonlandırmaktansa, toplantıyı beklenmedik bir soru ile böldü ve aslında herkesi şimdiki ana davet etti. Kendini ve takım arkadaşlarını gündemden uzaklaştırarak etrafında olanları fark edebildi, şimdiki anın farkında oldu ve takım arkadaşlarını da kendilerini düşüncelerinden, duygularından ayırmalarını sağladı. Toplantı teknik olarak bitmişti fakat o görünüşte ne olduğundan uzaklaşıp, gerçekte neler olduğuna odaklanarak farkındalıkla bir seçim yaptı ve bunun etkisi herkes için özgürleştiriciydi.

Biz yaşamımızda ne için çaba sarf ederiz? Çoğunlukla hedeflerimize ulaşmak ve başarılı olmak için… Liderlik eğitimi aslında tipik olarak daha fazla başarı elde etmek, stratejiler, taktikler ve bunların nasıl yapıldığı ile ilgili bilgidir. Liderlik eğitimi daha iyi kararlar almak ve dünyaya fayda sağlamak, etki etmek veya bir görü ya da farklı bir görüş geliştirmek olabilir. Liderlik eğitimleri genelde yeterlilikler kazanmakla ilgilidir, etkili iletişim becerileri gibi. Diğer bir yönü de bilginin kullanılması, ne kullanılmalı ve ne zaman kullanılmalı?

Liderlik çoğu kişiye aslında A noktasından B noktasına mümkün olduğu kadar çabuk, başarılı ve kazançlı gidebilme olarak algılanır. Bu çoğunlukla doğrudur, fakat bu yaklaşımı mindfulness yaklaşımından ayıran en önemli özellik aslında hepimiz A noktasından B noktasına bu şekilde ulaşmak isterken aynı zamanda biz B noktasına ulaşırken aklı selim sahibi olmayı da isteriz. Teknoloji bizi daha hırslı hale getirdi. Hedeflerimiz daha yüksek, tüm bu yüksek hedeflere ulaşırken bazen tükenmişlik yaşıyoruz. Ailemizle yeterince zaman geçiremiyoruz. Çalıştığımız, hizmet sunduğumuz kişiler kızgınlar, yöneticiler tatmin olmuyorlar.

Bu yaklaşımın liderlikle ilgili en önemli ayırıcı özelliklerinden biri: “Biz başarıyı basitçe hedeflerimize ulaşmak olarak tanımlayamayız.” Başarı, sadece hedefler ve varılacak nokta ile ilgili değildir, başarı bir süreçtir. Bu süreçte bizde ve çevremizde olan biteni ihmal etmemektir. Çoğunlukla B noktasına ulaşmak için acele ederken çevremizi, yaşamımızı ihmal ederiz. Mindful liderlik A noktasından B noktasına tüm bu hırslarımız, arzularımız ile giderken yolda çevremizle ilgili yaşadığımız karmaşanın önüne geçebilmeyi sağlar. En iyi liderler çevrelerine her zaman ilham kaynağı olmuşlardır.

Kendimden örnek verecek olursam 6. sınıftayken her şey yolunda olmasına rağmen lisede olmak istiyordum çünkü bana göre lisedekiler çok daha büyüktü ve daha özgürlerdi. Liseye geldiğimde üniversitede olmak istiyordum, onlar çok havalıydı forma giymek zorunda değillerdi. Sonra yüksek lisans, sonra doktora, sonra… Aslında buradaki durum, hepimizin yaşamında az çok deneyimlediği bir durumdur, biz hep bir yerlere ulaşmak isteriz ve bu mümkün olduğu kadar hızlı, daha akıllıca, daha kolay olsun isteriz.

Özellikle İstanbul gibi büyük bir şehirde bir kuyrukta beklerken düşünün kendinizi… Bir an önce bitirip gitmek hedefine odaklayıp, sabırsızlık yaşamak ve bu süreçte yükselen gerginlik…

Yine bir yerlere ulaşmak isterken çoğu zaman başka birisi olmak isteriz. Daha akıllı olmak, daha zengin olmak, daha başarılı, daha neşeli…

Hedeflerimizin olması yanlış veya kötü değildir. Onlar bizi harekete geçirir, yaşamlarımıza anlam katar, çabalamamızı sağlar fakat burada anlatmak istediğim oraya ulaşırken kendimize verdiğimiz mesajlar ve bu hedeflerin mevcut durumumuzla olan farklılığı. Psikolojide birçok yaklaşım, gerçek ben (yani şu andaki mevcut durumumuz) ile ideal ben (olmak istediğimiz ben) arasındaki farkın açıldıkça yaşamlarımızda daha fazla tatminsizlik duygusunu hissettiğimizi söyler. Çünkü buradaki mesaj şu olabilir: “Ben şu an içinde bulunduğum durumda iyi değilim, ancak istediğim yere ulaşırsam mutlu ve daha değerli olacağım ve tatmin olacağım.”

Mindfulness buna şöyle yaklaşırdı: “İsteklerim ve hedeflerim var fakat benim tek gerçekliğim içinde bulunduğum mevcut an ve bu andaki buradaki durumum, daha iyi hissetmek için daha farklı olmama gerek yok, çünkü belki de hiçbir zaman istediğim kişi olamayacağım ve yaşamı erteleyemem.”

Bir akademisyeni düşünün, yıllarca okumanın sonunda bir başarı ve unvan elde ediyor ve artık başka biri oluyor. Daha başarılı olmayı istemekte bir sorun yoktur, problem başka biri olmak için çabalarken, aslında basitçe kim olduğumuzu ihmal etmemiz ve buna aldırmamamızdır. Tamamen kimiz ve neredeyiz?

Mindful liderlikte kim olduğumuz ve ne olduğumuz en önemli şeydir, şu anda olduğumuz halimizle konforlu olabilmek…

Farkındalık, olasılıkların doğum yeridir. Başarmak istediğimiz her şey buradadır, şu andadır. Yeni fikirler doğdukça onların güçlenmesi gerekir. Bütün bunlar farkındalıkla ilişkilidir çünkü yeni bir fikre sahip olduğunuz an, birçok yol çıkar karşımıza. Doğru yol bizi kendine doğru çağırır, başarı günbegün karşımıza çıkan yollardaki adımları aşabilmeye dayanan bir yolculuktur.

Mindful liderlik başarıyı, bilgiyi farklı kullanma daha çok zihnimizi eğitmekle ilgilidir. Çoğunlukla zihnimizi eğitmeyiz, ona bilgiler yükleriz fakat bu onu eğitmez. Birçok liderlik eğitimi daha iyi iletişim becerilerine sahip olmak adına yeterlilikler kazanma veya strateji ve taktikleri koordine etmek üzerinedir. Kaynakları yönetebilme becerisi kazanmak, yeni yeterlilikler edinebilmek ve bunları kullanırken daha güvenli olmak üzerine kurulmuştur. Mindful liderlik aslında çokta yeterlilik elde etmek ile ilgili değildir. Daha önce de bahsettiğim gibi zihni eğitmekle ilgilidir. Zihnimizi nasıl eğitiyoruz? Her şey, “şu anda olmak”la başlıyor.

Mindfulness, düşünmek ile aynı şey değildir. Zihnimiz karmaşık dünyada yaşadığımız olaylarda karşımıza çıkabilecek tüm olasılıkları hesaplayamayabilir. Aslında bu hepimizin bildiği bir şeydir. Bu yüzden her zaman yaptığımız şeylerde mantığı ve nedenleri kullanmayız.  

Şu anda olmayı hatırlamak, şu an her ne oluyorsa farkında olmak…

Aslında ona en çok ihtiyacımız olan zamanda yani; trafikte, iş yerinde problemler varken, bütün işler sıkışmış haldeyken, yetişmemiz gereken yeni bir iş çıktığında, çocuklar sizi çıldırttığında… Bunlar şimdiki anda olmaktan en uzak olduğumuz zamanlardır. Öyleyse soru şu:

Bu hatırlamayla ilgili uygulamada hatırlamayı nasıl hatırlayacağız?

Böyle zamanlarda aklıma bir hikâye geliyor…

Fikri Bey yolda Zihni Bey ile karşılaşır:

-Merhaba Zihni Bey! Unutkanlık için tedavi gördüğünüzü duydum, nasıl gidiyor?

-Ooo, çok iyi! Bize kelimelerin çağrışımlarını, görsellik çalışmalarını bir sürü hafıza teknikleri ile öğretiyorlar.

-O zaman çok iyiymiş bu. Bu merkezin adı ne?

-Hmm… Neydi ya… (Uzun bir boşluk düşünür, taşınır ve sonunda bir gülümseme olur.) Şu şöyle sapında dikenleri olan güzel kokan çiçek neydi?

-Gül mü?

-Ha evet! (Yanındaki kadına seslenir) Güüüül! Benim gittiğim kliniğin adı neydi?

 Onun için, hatırlamayı da hatırlamak gerekir… En önemli şey, en önemli şeyi hatırlamaktır…

Mindfulness bir teknikler paketi değildir, bir varoluş halidir. Bu geliştirilebilir. Ama yukarıdaki hikâyede olduğu gibi hatırlayabilmek gerekir. Birçok kişisel gelişim kitabı size belirli sayıda teknikler, yollar ile istediğiniz şeylere ulaşabilmeyi vaat ederler. Örneğin: Başarılı bir lider olmanız için bilmeniz gereken 10 teknik. 20 adımda herkese istediğinizi yaptırın, işyerinde mutluluğun 5 sihirli yolu gibi. Bunları okuduğunuzda gayet mantıklı ve doğru gelir. Aklınıza yatan birkaç tanesini uygularsınız, şanslıysanız işe yarar ve motive olur, bir daha denersiniz. Bazen de işe yaramaz ve kendinizi daha başarısız veya beceriksiz hissedersiniz. Ama buradaki en önemli detay size verilen bu teknikleri uygulamayı hatırlamaktır. Bu kitapları listeleri hep yanınızda taşısanız bile o ani karar vermeniz gereken yol ayrımlarında böyle bir şeyin varlığını dahi anımsamayabilirsiniz.

Bu teknikler ancak arkasındaki bütünü ve anlayışı kavradığımızda ve sıklıkla maksatlı ve farkında olarak tekrar ettiğimizde yaşamlarımıza girebilirler.

Prof. Dr. Zümra ATALAY'ın "Mindfulness: Bilinçli Farkındalık" adlı kitabından alınmıştır.